(tiếp theo phần 1: KỸ NĂNG SỐNG LÀ GÌ?)
- Một vài ý kiến
Qua những khái niệm về kỹ năng sống, có thể rút ra một số điều cơ bản về vấn đề giáo dục kỹ năng sống:
- Kỹ năng sống là điều cần thiết cho mọi người ở mọi lứa tuổi. Đối với lứa tuổi thanh thiếu niên, điều này càng cần thiết vì đây là lứa tuổi chuẩn bị vào đời, giúp các em ý thức được giá trị của bản thân trong những mối quan hệ; hiểu về thể chất, tinh thần; có hành vi, thói quen ứng xử có văn hóa,…
- Việc giáo dục kỹ năng sống là việc cần được tiến hành thường xuyên, liên tục, phù hợp với đặc điểm về tâm sinh lý của từng lứa tuổi (học sinh Tiểu học – Trung học Cơ sở – Trung học Phổ thông), hoàn cảnh, hoạt động của từng loại đối tượng cụ thể.
Do KNS thuộc phạm trù năng lực (kỹ năng hiểu theo nghĩa rộng), cho nên việc giáo dục KNS cho các em thanh thiếu niên cũng mang tính linh hoạt, mềm dẻo và có thể được tiến hành dưới nhiều hình thức, thông qua nhiều kênh hoạt động khác nhau. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi xin đề xuất một vài hình thức hoạt động mang tính chất tham khảo:
- Hiện nay đã có nhiều website có nội dung chuyên về giáo dục KNS như: hockiquandoi.net, syc.vn (Trung tâm Thanh thiếu niên miền Nam – chuyên về kỹ năng sống cho thanh thiếu niên), kynangsong.org, kynang.edu.vn, aty.vn, phusado.com,…và nhiều website cá nhân (blog) của các chuyên gia, giáo viên cũng tham gia khá hiệu quả trong lĩnh vực này.
- Tổ chức các câu lạc bộ kỹ năng sống, các chuyên đề, các khóa học ngắn hạn như:
– Diễn đàn thanh niên về kỹ năng sống.
– Các lớp tập huấn nhằm giới thiệu,nâng cao nhận thức, hiểu biết và ý thức rèn luyện KNS.
– Các buổi nói chuyện chuyên đề – tư vấn trực tiếp của các chuyên gia tâm lý – giáo dục.
- Lồng ghép giáo dục KNS trong các môn học, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt tập thể, sinh hoạt cộng đồng, hoạt động dã ngoại.
- Theo chúng tôi, việc tích hợp giáo dục KNS cho các em thanh thiếu niên cần được tiến hành một cách tích cực, chủ động, có kế hoạch, kiên trì từng bước, có tính chọn lọc, chú trọng hiệu quả giáo dục thông qua các hoạt động thiết thực và bổ ích, tạo điều kiện để các em được trải nghiệm trong thực tiễn cuộc sống.
Với ý nghĩa đó, việc giáo dục kỹ năng sống cho các em thanh thiếu niên là một việc làm cấp thiết hiện nay nhằm giúp cho họ có những năng lực cần thiết để vào đời và thành đạt trong công việc, trong cuộc sống sau này.
- Những kỹ năng sống cần thiết
Căn cứ vào các kết quả nghiên cứu thống kê xã hội học, các nghiên cứu khảo sát thực tế. Ở Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phân chia và liệt kê trên 20 kỹ năng sống cơ bản cần thiết cho lứa tuổi thanh thiếu niên:
- Kỹ năng giao tiếp và ứng xử (Interpersonal Skills)
- Kỹ năng điều chỉnh nhận thức, hành vi
- Kỹ năng kiểm soát/ứng phó với stress
- Kỹ năng hợp tác, làm việc theo nhóm
- Kỹ năng giải quyết vấn đề
- Kỹ năng lắng nghe tích cực (Listening Skills)
- Kỹ năng đồng cảm, cảm thông
- Kỹ năng quyết đoán, giải quyết vấn đề (Problem solving Skills)
- Kỹ năng ra quyết định
- Kỹ năng thuyết phục, thương lượng (Negotiation Skills)
- Kỹ năng thuyết trình (Presentation Skills)
- Kỹ năng đặt mục tiêu, lập kế hoạch thực hiện mục tiêu (Planning and organising Skills)
- Kỹ năng đặt câu hỏi
- Kỹ năng thể hiện sự tự tin
- Kỹ năng tư duy sáng tạo và mạo hiểm (Initiative and enterprise Skills)
- Kỹ năng tư duy phê phán
- Kỹ năng khen, chê tích cực
- Kỹ năng suy nghĩ tích cực, duy trì thái độ lạc quan
- Kỹ năng thích ứng
- Kỹ năng đánh giá và tự đánh giá, tìm kiếm và xử lý thông tin
- Kỹ năng kiên định
- Kỹ năng đảm nhận trách nhiệm
- Kỹ năng làm việc nhóm (TeamWork Skills)
Sự phân chia trên cũng chỉ là tương đối. Ở mỗi góc độ khác nhau, cách phân loại kỹ năng sống có thể khác nhau. Tuy nhiên, dù phân loại trên góc độ nào, kỹ năng sống phải là những khả năng thuộc về năng lực cá nhân giúp bản thân tồn tại và làm chủ cuộc sống mình cũng như đạt được những mục tiêu sống hiệu quả.
Những năm gần đây, Bộ GD-ĐT đã nghiên cứu và cho ra nhiều tài liệu học tập về kỹ năng sống dựa trên các giá trị chung và những giá trị đặc trưng mà từng độ tuổi cần chiễm lĩnh cũng như những đặc điểm tâm lý lứa tuổi. Dù đứng ở góc độ nào, KNS cũng được tập trung quan tâm ở ba khía cạnh: giúp cá nhân tự tin thể hiện bản thân, có cách thức rèn luyện những phẩm chất và năng lực riêng, biết chấp nhận và sống chung với mọi người xung quanh.
Phần kết
Thông qua những quan niệm đã trình bày ở trên, có thể thấy KNS theo nghĩa hẹp chỉ bao gồm những năng lực tâm lý xã hội của con người; theo nghĩa rộng, KNS không chỉ bao gồm năng lực tâm lý xã hội mà còn bao gồm cả những kỹ năng tâm vận động. Điểm thống nhất trong các quan niệm về KNS là đều cho rằng KNS thuộc phạm trù năng lực (kỹ năng hiểu theo nghĩa rộng) chứ không thuộc phạm trù kỹ thuật của hành động, hành vi (kỹ năng hiểu theo nghĩa hẹp).
Ở mỗi nước khác nhau, khái niệm KNS cũng được hiểu rất khác nhau. Ở một số nước, dạy KNS chính là để giáo dục cách vệ sinh, dinh dưỡng và phòng chống bệnh tật. Ở những nước khác, KNS được tập trung vào giáo dục hành vi, an toàn trên đường phố, bảo vệ môi trường hoặc giáo dục hòa bình….
KNS được hình thành thông qua một quá trình sống, rèn luyện, học tập trong gia đình, nhà trường và ngoài xã hội. Chính vì thế, KNS vừa có tính cá nhân, vừa có tính xã hội, chịu ảnh hưởng của gia đình, cộng đồng, dân tộc.KNS mang tính cá nhân bởi vì đó là khả năng của mỗi cá nhân. KNS có tính xã hội là vì trong mỗi giai đoạn của sự phát triển xã hội, mỗi tôn giáo, cá nhân được yêu cầu để có sự phù hợp với những kỹ năng sống ấy. Ví dụ: kỹ năng sống của những người sống ở những vùng miền khác nhau có sự khác nhau,…
Nói tóm lại, KNS là khả năng để mỗi người có thể ứng phó một cách thích hợp, chắc chắn với từng điều kiện kinh tế, xã hội và văn hóa khác nhau.
